Wzrok ma duże znaczenie dla każdego człowieka. Dzięki wzrokowi poznaje on otaczającą rzeczywistość oraz może działać.
Dzieci z uszkodzonym wzrokiem to dzieci dotknięte wzrokową niepełnosprawnością. W zależności od stopnia uszkodzenia wzroku dzielimy dzieci na dwie grupy : niewidome ,w tym dzieci z resztkami wzroku.; słabo widzące.
Dzieci całkowicie niewidome to dzieci, które nie reagują na żadne bodźce wzrokowe. Wyjątek w tej grupie stanowią dzieci, które zachowały tzw. poczucie światła. Potrafią one jedynie rozróżniać dzień i noc lub zapalone światło wieczorem w pomieszczeniu. Struktura poznania u dzieci niewidomych ma więc głównie charakter dotykowo-słuchowy. Również przy wykonywaniu różnych czynności praktycznych dzieci całkowicie niewidome wykorzystują dotyk i słuch, a tylko niekiedy pozostałe zmysły. U dzieci całkowicie niewidomych, z powodu braku koordynacji wzrokowo-ruchowej, mogą pojawić się zaburzenia w rozwoju motorycznym. Wiele z tych dzieci ma nieprawidłowo rozwinięty aparat motoryczny, charakteryzujący się licznymi wadami postawy (kręgosłupa), znacznymi opóźnieniami w rozwoju manipulacji i lokomocji oraz mniejszą ogólną aktywnością motoryczną. Wśród grupy dzieci niewidomych wyróżniamy osoby posiadające resztki wzroku.
Dzieci niewidome z resztkami wzroku zachowały wprawdzie pewne możliwości wzrokowe, lecz możliwości te nie przedstawiają w praktyce większej wartości i w konkretnym przypadku posiadane przez dane dziecko resztki wzroku trzeba oceniać indywidualnie. Z reguły resztki te pozwalają jedynie na spostrzeganie ogólnej sylwetki dużych przedmiotów i ich kształtów. Z odległości 1 m rozpoznają zarys słupa, drzewa, ludzi. Struktura poznania zmysłowego u tej grupy dzieci ma więc charakter dotykowo – słuchowo – wzrokowy.
W nauce szkolnej dzieci z resztkami wzroku muszą posługiwać się pismem Braille,a podobnie jak dzieci całkowicie niewidome. Ich stan wzroku jest bowiem niewystarczający dla spostrzegania liter i innych znaków graficznych, nawet przy zastosowaniu odpowiednich pomocy optycznych.
Dzieci słabo widzące, to dzieci, które ze względu na stopień uszkodzenia wzroku, stanowią grupę pośrednią między dziećmi normalnie widzącymi a dziećmi niewidomymi. Wzrasta u nich znaczenie pozostałych zmysłów, zwłaszcza słuchu i dotyku, które powinny być maksymalnie wykorzystywane dla wyrównywania i uzupełniania informacji uzyskanych za pomocą nie w pełni funkcjonującego wzroku. Spostrzeganie wzrokowe u dzieci słabo widzących przebiega wolniej, niż w przypadku dzieci z pełnosprawnym wzrokiem.
Jeśli chodzi o naukę szkolną, to dzieci słabo widzące odbierają większość informacji głównie drogą wzrokową. Mogą one czytać teksty czarnodrukowe (pismo zwykłe), choć czasami muszą korzystać ze specjalnych pomocy optycznych (szkieł powiększających) oraz teksty napisane powiększoną czcionką. Mogą one także korzystać z metod wizualnych w procesie nauczania, a więc z demonstracji czy obserwacji tak, jak dzieci normalnie widzące. Dzieci słabo widzące nie stanowią jednolitej grupy. Ich możliwości widzenia znacznie się różnią w zależności od zakresu uszkodzenia czynności wzrokowych.
Zdolność widzenia zależy bowiem głównie od:
- ostrości widzenia, czyli zdolności do rozróżniania szczegółów.
- pola widzenia, czyli przestrzeni, którą ogarnia wzrokiem oko nieruchome,
- widzenie barw
- widzenia w ciemności
- umiejętności oceny odległości
Najczęściej spotykane wady wzroku (dzieci słabo widzące):
- nadwzroczność, dziecko ma trudności z czytaniem i oglądaniem drobnych przedmiotów z bliska, zamazują się litery ( najwięcej przypadków),
- krótkowzroczność, dziecko dobrze widzi z bliskiej odległości, źle z odległości większej niż 30-70 cm,
- astygmatyzm, spowodowany jest nieprawidłową krzywizną rogówki, normalnie powinna ona mieć kształt idealnej kuli, przy astygmatyzmie przypomina elipsę, zmniejszona ostrość widzenia obiektu znajdujących się blisko i daleko. Powoduje on zniekształcenie obrazu jak w krzywym lustrze
- zez, czyli nieprawidłowe ustawienie gałek ocznych.
Dzieci z uszkodzonym wzrokiem mają trudności z poruszaniem sie i orientacją w przestrzeni w poznawaniu rzeczywistości i zjawisk w rozumieniu pojęć przestrzennych oraz pojęć opisujących przedmioty np: błyszczący, przezroczysty, tęcza, kolory, w funkcjonowaniu społecznym i przy wykonywaniu czynności dnia codziennego.
U dzieci z dysfunkcją wzroku często występują trudności z opanowaniem prawidłowej techniki czytania i pisania. Popełniają liczne różnorodne błędy. Mają problemy ze zrozumieniem niektórych zagadnień matematycznych jak rysunek przestrzenny (dzieci z zaburzeniami widzenia stereoskopowego) , ułamków , kolejności wykonywania działań .
Zalecenia dotyczące pracy z dzieckiem z dysfunkcją wzroku:
- niebezpieczne miejsca oznaczyć kontrastowymi taśmami,
- zapewnić odpowiednie oświetlenie – maksymalne światło przy minimum błysku ( matowe ściany, podłogi, meble),
- pomieszczenie, w którym dziecko najczęściej przebywa powinno być zaopatrzone w rolety i żaluzje,
- stosować zalecane przez okulistę pomoce optyczne (okulary),
- wykorzystywane w ramach rewalidacji środki dydaktyczne np. zabawki, układanki itp. – powinny być przejrzyste, uproszczone graficznie, zrozumiałe w układzie, kontrastowe, o intensywnych kolorach,
- wzmacniać poznanie wzrokowe stosując metody polisensoryczne,
- wspierać obserwację wzrokową objaśnieniami słownymi,
- stosować zmienność ćwiczeń oraz techniki relaksacji wzroku,
- dawać dłuższy czas na obserwację danego obiektu, oraz umożliwiać podchodzenie do niego,
- zwracając się do dziecka należy wymawiać jego imię, aby było pewne że o niego chodzi
- nie używać gestykulacji, bez wyjaśnień słownych,
- nie używać nieprecyzyjnych określeń, w rodzaju: „ tam połóż” – bez punktów odniesienia,
- nie dotykać dziecka znienacka, bez uprzedzenia słownego,
- rozmawiać językiem ludzi widzących, nie pomijać zwrotów „zobacz”, „widziałeś”,
- wyjaśnić dziecku źródło nieznanych dźwięków, informować o zagrożeniach,
- przed podjęciem działania dotyczącego osoby niewidomej objaśniać kolejne czynności (np. w trakcie badania, wykonywania zabiegów) itp.,
- małe dziecko prowadzimy trzymając je za rękę, starsze trzyma nas za łokieć lub kładzie rękę na naszym ramieniu (nigdy nie prowadzi się niewidomego przed sobą).
- w szkole należy posadzić dziecko w pierwszej ławce na wprost tablicy,
- zadbać, aby tablica była dobrze oświetlona, duża, czarna lub ciemnozielona, a kreda miękka, biała lub żółta,
- wyraźnie odczytywać wszystko, co jest napisane na tablicy,
- umożliwić korzystanie z podręczników drukowanych czcionką 18 lub 20 oraz korzystanie z dyktafonu,
- w razie potrzeby zaleca się pisanie w zeszytach dla uczniów słabo widzących,
- należy dawać dłuższy czas na obserwację danego obiektu oraz możliwość podchodzenia do mapy, tablicy, planszy itp.,
- materiał dydaktyczny na zajęciach należy dostosować do możliwości wzrokowych ucznia poprzez eliminowanie mniej istotnych szczegółów na materiale obrazkowym, zastosowanie kontrastu, używanie dużych wyrazistych ilustracji,
- na lekcjach geometrii, w celu skutecznego utrwalenia i zapamiętania omawianych zagadnień, wskazane jest zaopatrzenie dziecka w tablice z rysunkami różnych figur geometrycznych o odpowiedniej wielkości, można również stosować dwu i trójwymiarowe modele różnych figur geometrycznych, z którymi uczeń mógłby zapoznać się za pomocą dotyku,
- w przypadku szczególnych trudności nie należy wymagać od dziecka rysunku przestrzennego,
- w trakcie nauki z przedmiotów ścisłych mogą pojawić się trudności ze zrozumieniem niektórych zadań, wskazane jest wówczas dokładne przeanalizowanie treści zadania i udzielenie stosownych objaśnień i wskazówek,
- w celu sprawdzania posiadanych wiadomości należy częściej preferować wypowiedzi ustne,
- przy opracowaniu lektur szkolnych wskazane jest wykorzystanie książki mówionej.
- należy zadawać krótsze prace pisemne,
- na lekcjach wychowania fizycznego nie należy stosować ćwiczeń, w których występują intensywne skłony głowy, przewroty, skoki, zderzenia czy uderzenia; nie należy wymagać zbyt szybkiego tempa podczas wykonywania ćwiczeń; uczeń może niedokładnie spostrzegać układy ćwiczeń i modele zachowań przedstawionych przez nauczyciela, a także w mniejszym stopniu korzystać z obserwacji i naśladownictwa innych uczniów; ponadto może mieć trudności w orientacji na boisku lub w sali gimnastycznej, w prawidłowej lokalizacji przedmiotu (np. lecąca piłka); przy wykonywaniu szczególnie trudnych ćwiczeń zaleca się wsparcie osoby asekurującej – inny uczeń oraz dokładne objaśnianie wykonywanego ćwiczenia.
- w przypadku dzieci niewidomych należy w trakcie zajęć szkolnych stosować rysunek wypukły oraz opisy alfabetem Braille’a. Naukę czytania i pisania należy prowadzić w systemie punktowym(alfabetem Braill’a).
Na początku roku szkolnego należy zwrócić szczególną uwagę na pomoc w adaptacji do nowych warunków szkolnych (lokalowych i społecznych). Wskazane jest uświadomienie zdrowym uczniom ograniczeń i możliwości niewidomego lub słabo widzącego kolegi.
Dzieci z niepełnosprawnym wzrokiem powinny być objęte zajęciami z orientacji w przestrzeni oraz zajęciami z usprawniania widzenia.
Do pobrania:
Funkcjonowanie dzieci z uszkodzonym wzrokiem
Co może świadczyć o problemach ze wzrokiem ucznia?
Kroki postepowania warunkujące optymalne funkcjonowanie ucznia z dysfunkcja wzroku